Volkskrant vanochtend:
De groeiende stroom Oekraïense vluchtelingen trekt niet alleen goedbedoelende vrijwilligers aan. De VN waarschuwen voor kinderhandel. En uit Polen en Duitsland komen berichten van mannen die op de stations zoeken naar jonge, alleenstaande vrouwen. De politie en hulpverleners zijn alert, blijkt op Berlin Hauptbahnhof.
REMCO ANDERSEN
Toen een man en een vrouw eerder deze maand voor de tweede dag op rij Oekraïense vrouwen en kinderen probeerden over te halen om met hen mee te gaan, op het centraal station in Berlijn, waren hulpverlenende vrijwilligers er als de kippen bij en trommelden de politie op. De man was een dag ervoor al de toegang tot het station ontzegd, nadat het stel kinderen had gefotografeerd. De vrouw nam de benen, de man werd overgebracht naar het politiebureau op het station.
'Het was puur toeval dat we ze opnieuw betrapten', zegt Bianca, een jonge vrijwilligerscoördinator op Berlin Hauptbahnhof, die niet met haar leeftijd of achternaam in de krant wil ('Wij vrijwilligers zijn een collectief, het gaat niet om één persoon'). Zij was betrokken bij het incident. 'De dag ervoor hadden deze mensen nog borden bij zich waarop ze een slaapplek aanboden, maar nu spraken ze heimelijk vluchtelingen aan. Een van onze vrijwilligers ving toevallig een deel van dat gesprek op. Ik weet niet wat er daarna met die twee gebeurd is, maar we hebben ze niet meer op het station gezien.'
Het voorval - het Berlijnse vervoersbedrijf bevestigt het 'stationsverbod voor een persoon' - onderstreept de groeiende zorg over de veiligheid van gevluchte Oekraïners, maar ook de alertheid van de Duitse hulpverleners en instanties. Bijna elk uur stopt er op Berlin Hauptbahnhof een trein vanuit Polen of de grens met Polen, vol met tientallen, soms honderden gevluchte Oekraïners.
Het zijn bijna allemaal vrouwen en kinderen; volwassen mannen jonger dan 60 moeten in Oekraïne beschikbaar blijven voor de strijd. Velen zijn voor het eerst in Berlijn, ze kijken met hun tassen op de perrons gedesoriënteerd om zich heen. Vrijwilligers in gele hesjes dirigeren ze naar hulpposten waar voedsel, water en medische zorg klaarstaat. Maar tussen de honderden goedbedoelende vrijwilligers op het station duiken ook mensen op die vreemd gedrag vertonen.
Vooral in de eerste, chaotische dagen van de vluchtelingenstroom uit Oekraïne verschenen opvallend veel mannen die een wel heel specifiek type vluchteling wilden helpen. Mannen die de bordjes waarop ze gratis onderdak aanboden alleen omhoog hielden als jonge, alleenreizende vrouwen voorbijliepen. En die ze achter hun rug wegmoffelden als gezinnen met kinderen in beeld kwamen.
Andere voorbeelden, onder meer opgetekend door de Duitse weekkrant Die Zeit: een oudere man die zich voordeed als miljonair en onderdak wilde bieden aan vijf tot zeven vrouwen zonder kinderen. Mannen die vrouwen geld boden voor een verblijf. Mannen die zo lang rond minderjarige vluchtelingen hingen dat vrijwilligers het nodig vonden de politie te waarschuwen. Eén man zei dat hij vrouwen onderdak kon bieden in zijn huis in het zuiden van Duitsland, en hen daarnaartoe zou rijden. Bij navraag door de politie bleek dat de man in Berlijn woonde, en geen auto had.
Tot en met 18 maart heeft de Berlijnse politie 42 gevallen van dit soort 'opvallend aanspreken van vrouwen, jeugdigen en kinderen uit Oekraïne' geteld, schrijft een perswoordvoerder. De politie spreekt deze personen aan en beveelt ze zo nodig om het station te verlaten.
Vooropgesteld, benadrukken hulporganisaties: het aantal dubieuze figuren dat op de crisis afkomt, valt in het niet bij de reusachtige inspanningen van de vele tienduizenden goedbedoelende mensen die hulp aanbieden in Duitsland, waar nu dagelijks meer dan 10 duizend vluchtelingen binnenkomen. Maar waar mensen in een kwetsbare positie verkeren, zijn er nu eenmaal altijd anderen die proberen daar misbruik van te maken.
Dat zijn niet alleen maar mannen, zoals ook blijkt uit het incident met het stel dat kinderen fotografeerde in Berlijn, en ze zijn niet altijd alleen. Op het station in het Poolse Krakau doken deze maand zelfs twee mannen op in gele hulpverlenershesjes. Zij beloofden jonge vrouwen een jaar gratis onderdak en levensonderhoud in Duitsland als ze bij hen in het busje zouden stappen. Nabij vluchtelingencentra aan de grenzen van Oekraïne zien hulpverleners vergelijkbare taferelen.
Onduidelijk is in hoeverre het hier gaat om georganiseerde misdaad, maar het feit dat er soms meerdere mensen betrokken zijn, is wel een indicatie in die richting. Tegenover Die Zeit zegt een politiewoordvoerder dat een aantal van de mannen die weggestuurd zijn van Berlijnse stations 'ogenschijnlijk uit het pooiermilieu komen'.
De arrestatie twee weken geleden van een 49-jarige Poolse man uit Wroclaw, na de verkrachting van een 19-jarige Oekraïense, bewijst maar weer hoe kwetsbaar vluchtelingen uit Oekraïne kunnen zijn. De vrouw was ingegaan op zijn online-aanbod van een slaapplaats. En in het Duitse Düsseldorf is een 18-jarige Oekraïense in een opvangcentrum verkracht, waarvoor een Iraakse en een Nigeriaanse man zijn opgepakt. Op Berlin Hauptbahnhof stellen hulpverleners en autoriteiten dan ook alles in het werk om seksueel geweld te voorkomen.
In en rond het station wemelt het van de waarschuwingen, gericht op vluchtelingen én op het leger vrijwilligers. Op het perron roepen luidsprekers in drie talen vluchtelingen op om niet zomaar met iemand mee te gaan, en alleen hulp te aanvaarden van instanties of de autoriteiten. Flyers in het Engels en Oekraïens waarschuwen voor 'mensen, man en vrouw' die zich voordoen als vrijwilliger maar mogelijk 'uit de seksindustrie of kringen van mensenhandelaars' afkomstig zijn. Posters op pilaren in het station rammen de boodschap er verder in.De politie is zichtbaar en onzichtbaar aanwezig. Het legertje vrijwilligers waar de hulpverlening grotendeels op leunt, staat in nauw overleg met hen en met de alom aanwezige beveiligers van Deutsche Bahn. Bij elke briefing worden vrijwilligers gewezen op de risico's voor vrouwen en meisjes. In de Telegram-groep waarin ze zich organiseren, komt met enige regelmaat de instructie voorbij: als mensen geld bieden om in contact te komen met vrouwen en/of kinderen, vraag hen dan te wachten, bel de politie op dit nummer. Een man alleen die vraagt wanneer de volgende trein uit Polen aankomt, krijgt direct een wedervraag: 'U hebt met iemand afgesproken?'
Bovendien worden Berlijners sinds twee weken gevraagd niet meer zelf met bordjes op het station te gaan staan om slaapplaatsen aan te bieden. Aanbieders van accommodatie kunnen zich nu melden bij onlinefora, met als belangrijkste het door de regering ondersteunde Unterkunft Ukraine. Daar wordt het hulpaanbod gekoppeld aan hulpbehoevenden. Wie een slaapplek aanbiedt, registreert zijn persoonsgegevens. Meer dan 127 duizend Duitsers bieden daar inmiddels ruim 330 duizend bedden aan, meldt een woordvoerder.
Ook in Polen proberen de autoriteiten zo goed en zo kwaad als het kan overzicht te creëren. Rondom vluchtelingencentrum Halle Kijowska, in het Poolse dorpje Mlyny aan de grens met Oekraïne, zag de Volkskrant eerder deze maand hoe politiemensen de personalia noteerden van busjesbestuurders die met vluchtelingen vertrokken. 'Dat deden ze een paar dagen geleden nog niet', merkte een vrijwilliger op.
Matthew Saltmarch, woordvoerder van VN-vluchtelingenorganisatie, zegt dat de Poolse autoriteiten er nu bovenop zitten. Het feit dat de vluchtelingeninstroom van Oekraïne naar Polen de afgelopen dagen drastisch is afgenomen, van ruim 140 duizend personen per dag op 6 en 7 maart naar ongeveer 40 duizend de laatste dagen, draagt daaraan bij. Tegelijkertijd ziet de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR dat de personen die nu binnenkomen vaker mensen zijn 'zonder plan, zonder middelen, en daardoor extra kwetsbaar'.
Inmiddels zijn tien miljoen Oekraïners huis en haard ontvlucht, van wie 3,5 miljoen naar het buitenland. Onder hen zijn zeker 1,5 miljoen minderjarigen. 'Mensenhandelaren slaan vaak toe op het moment dat grote groepen mensen op de vlucht slaan', waarschuwde Unicef, de kinderrechtenorganisatie van de VN, begin deze week. Het risico dat gevluchte Oekraïense kinderen slachtoffer worden van mensenhandel, is volgens Unicef 'reëel en toenemend.'
