Gespreksleider met een beetje meer
Woord Geen openbare discussie zonder moderator. Deze debatleider zit op een knooppunt van historische betekenissen, ziet Camiel Hamans.Tot midden jaren zestig kenden katholieke verenigingen een moderator, een pijprokend heer in toog of later zwart pak, die door een bisschop was benoemd om een oog te houden op het zedelijk peil van de leden van de club. Tegenwoordig kan er geen openbare discussieavond meer aangekondigd worden zonder dat er vermeld wordt welke schnabbelende journalist als moderator zal optreden. En NRC schreef enige weken geleden dat de Paus besloot te modereren in een heftige discussie tussen jongeren met wie hij een ontmoeting had.
Zwaar water
Moderator en modereren gaan terug op het Latijnse werkwoord moderari dat matigen betekent, de maat van iets bepalen en dus sturen en leiden. Het Engelse woord moderate , 'gematigd', herinnert nog aan de oorspronkelijke betekenis, net als die van het kernfysische begrip moderatorstof, zwaar water of grafiet die de snelheid van neutronen weten te vertragen. In moderari herkennen we bovendien modus, onder meer nog gebruikt als term in de muziek voor de wijze waarop de noten geordend zijn, en waarop ook ons moderne mode teruggaat.In het Latijn van de klassieke Oudheid was een moderator een leider, iemand die zaken regelde en controleerde. Veel later, toen het Latijn nog slechts de taal was van geleerden en van de academische wereld, werd de moderator de discussieleider bij openbare filosofische twistgesprekken. Hij zorgde ervoor dat de kijvende partijen elkaar niet letterlijk in de haren vlogen. In Oxford wordt de functionaris die toezicht houdt op bepaalde openbare examens nog steeds zo genoemd. Deze Engels-Latijnse moderator staat aan de wieg van de huidige debatleider.
De geschiedenis van het zuiden van de Verenigde Staten kent de Regulator-Moderator War, die tussen 1839 en 1844 in de toen nog onafhankelijke republiek Texas woedde. In het nieuwe Texas, dat zich nog maar net van Mexico losgemaakt had, was nauwelijks iets geregeld. Deze wetteloosheid was de Regulators een doorn in het oog en zij begonnen voor van alles wetten en regels op te stellen. Dit pikten de Moderators, die een veel gematigder systeem voorstonden, niet. Vandaar de oorlog.
Ook onze vaderlandse geschiedenis kent een mislukte Moderatie. In 1566 beloofde toenmalig koning Philips II de maatregelen tegen de ketters in de Lage landen te verzachten, maar helaas bleef het bij woorden, hetgeen de volksmond ertoe bracht Philips' Moderatie te verbasteren tot Moorderatie.
Modereren kennen we in het huidige Nederlands nauwelijks meer behalve in de computertaal waar we deze term naar Angelsaksisch voorbeeld vooral gebruiken voor een persoon die het verkeer op een digitaal nieuwsforum in goede banen moet leiden. Het oude woord treffen we nog aan in doodgemoedereerd, 'heel kalm', en dat duidelijk teruggaat op de betekenis gematigd. Wat de door de bisschop bedoelde taak was van de geestelijk moderator van RK studentenverenigingen laat het woord wijselijk in het midden: sturen en leiding geven of de opstandige ideeën van de jongelui temperen of misschien wel beide.